ΤΑ-SOS: ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΑΡΚΕΣ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ

ΤΟ ΤΣΙΓΑΡΟ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ - ΜΑΡΚΕΣ ΜΕ ΟΝΟΜΑΣΙΕΣ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΤΟΠΩΝ

Το 1997, κυκλοφόρησε, από το ΕΛΙΑ(Ελληνικό Λογοτεχνικό και Ιστορικό Αρχείο) ο τόμος «Η ιστορία του ελληνικού τσιγάρου».

Το δελτίο Τύπου μας δίνει το στίγμα της έκδοσης : «Μία απολαυστική περιπλάνηση γεμάτη γεύση, άρωμα και νοσταλγία! Ένα συλλεκτικό λεύκωμα για τη συναρπαστική ιστορία του ελληνικού τσιγάρου. Ο καπνός, τα κλασικά σιγαρόχαρτα, εκατοντάδες γοητευτικά πακέτα με τα αποκαλυπτικά ένθετά τους, αφίσες και διαφημίσεις διάσημων καλλιτεχνών ζωντανεύουν την παράδοση και τις μνήμες ενός ολόκληρου αιώνα…».

Με υλικό απ’ αυτό το πολυτελές λεύκωμα ντοκουμέντο, αλλά και τις δικές μου, απολαυστικές(= με «παν μέτρον άριστον»), καπνιστικές εμπειρίες, σκέφτηκα, να συνοψίσω στο ελληνικό τσιγάρο και να εστιάσω στις μάρκες – πακέτα – τσιγάρων με ονομασίες ελληνικών τόπων.

Η προσέγγιση αυτή, δεν αφορά, την ιατρική πλευρά του θέματος, αλλά, είναι, αποκλειστικά, δημοσιογραφική, ιστορική και, θα έλεγα, και λαογραφική.

Το πρώτο πακέτο : η ταυτόχρονη ανακάλυψη της Αμερικής και του καπνού!

Όταν ο Χριστόφορος Κολόμβος αποβιβάστηκε, το 1492, στα νησιά Μπαχάμας, ταυτόχρονα με το «Νέο κόσμο» ανακάλυψαν και τον καπνό(!), αφού η χρήση του φυτού αυτού, εκεί, ήταν πολύ διαδεδομένη!

Φύτρωνε σε άγρια μορφή και χρησιμοποιούταν, από τους Ινδιάνους, σε θρησκευτικές τελετές, στη θεραπεία ασθενειών και πληγών, αλλά κι ως καθημερινή απόλαυση.

Ανασκαφές που έγιναν στην περιοχή του Yucatan, έφεραν στο φως, σκόνη φύλλων καπνού σε αντικείμενα που χρονολογούνται προ 15.000 ετών!

Το δεύτερο πακέτο : η μεταφορά του καπνού στην Ευρώπη

Έτσι, οι Ισπανοί, στην επιστροφή τους, έφεραν στην Ευρώπη το «ιερό φυτό» των ιθαγενών, έχοντας ήδη μυηθεί στην πρακτική του καπνίσματος.

Ετυμολογικές ερμηνείες της ευρωπαϊκής ονομασίας που δόθηκε στο νεόφερτο φυτό παραπέμπουν στο όνομα του νησιού των Αντιλλών Ταμπάγκο.

Σχεδόν ταυτόχρονα, Ολλανδοί ναυτικοί εισήγαγαν τον καπνό στο Βέλγιο.

Το τρίτο πακέτο : Δεισιδαιμονίες

Ο καπνός και το κάπνισμα θα περάσουν από «40 κύματα», της χρήσης, της κατάχρησης, της απαγόρευσης, της νομιμοποίησης, για να μείνουμε, ως τον 20ο αιώνα και πριν τον αντικαπνιστικό νόμο των τελευταίων χρόνων, που αποτελεί ένα άλλο κεφάλαιο στην ιστορία(της ποινικοποίησης…) του καπνίσματος.

Αρκεί, επίσης, να αναφέρω – ως τραγελαφικό παράδειγμα, και δείγμα του σκοταδισμού της(χριστιανικής) θρησκείας του μεσαίωνα – το εξής γεγονός : «Η παράδοση θέλει πρώτο εισαγωγέα καπνού στην Ευρώπη τον Ισπανό ναύτη του Κολόμβου, ο οποίος φυλακίσθηκε κατηγορούμενος ως… μάγος… κατεχόμενος από δαιμόνια… επειδή… έβγαζε καπνούς από τη μύτη και το στόμα!»…

Το τέταρτο πακέτο : από τις βάρβαρες απαγορεύσεις του καπνού… στην εμπορική εκμετάλλευσή του!

Για να επιστρέψουμε στα ιστορικά, γύρω στα 1550 αναφέρονται οι πρώτες καπνοκαλλιέργειες στην Πορτογαλία και τη Ισπανία. Από εκεί θα περάσει και στην υπόλοιπη Ευρώπη ως την Οθωμανική αυτοκρατορία.

Αρχικά θα το κάπνισμα του καπνού θα καταπολεμηθεί βάρβαρα! Σφοδρές αντιδράσεις που ενέπλεκαν θρησκεία, ηθική και υγεία, καθώς και «ιεροί» πόλεμοι ξέσπασαν εναντίον του καπνού. Ενδεικτικά : αφορισμοί του Πάπα στην Ιταλία, ράβδισμα και κόψιμο της μύτης των καπνιστών στη Ρωσία, κόψιμο των χειλιών των καπνιστών στην Περσία, απαγχονισμό των καπνιστών στην Οθωμανική Αυτοκρατορία…

Κανένα, όμως, μέτρο δεν στάθηκε ικανό να ανακόψει την πορεία του καπνού.

Μάλιστα, με το πέρασμα του χρόνου, η χρήση του καπνού γενικεύτηκε κι έγινε στοιχείο αναγνώρισης και παρουσίας στον κοινωνικό χώρο. Επινοήθηκαν δε, ποικίλοι τρόποι για να μεγιστοποιηθεί η απόλαυση : κάπνισμα τυλιγμένων φύλλων καπνού, πίπες, ναργιλέδες, πρέζες καπνού, τσιγάρα.

Τελικά, το 1687, ο Σουλεϊμάν ο Β’ επιτρέπει την καπνοκαλλιέργεια και επιβάλλει φόρους και δασμούς. Έτσι, αντιστρέφεται η κατάσταση, κι ο καπνός γίνεται ρυθμιστικός παράγοντας της οικονομίας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και των ευρωπαϊκών χωρών.

Το πέμπτο πακέτο : ο καπνός στον ελλαδικό χώρο

Στον ελλαδικό χώρο, οι πρώτες καλλιέργειες εντοπίζονται στη Θεσσαλονίκη, στα τέλη του 16ου αιώνα.

Τα πρώτα στοιχεία για την εισαγωγή του καπνού στον ελλαδικό χώρο αντλούνται από το ταξιδιωτικό σύγγραμμα του François Pouqueville, «Περιηγήσεις στην Ελλάδα», που εκδόθηκε το 1820. Σύμφωνα με αφήγηση περιηγητού, ως εισαγωγείς καπνού φέρονται δύο Γάλλοι, που μεταξύ 1573 και 1589 καλλιεργούσαν καπνό στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.

Σύντομα πολλές πόλεις, όπως η Καβάλα, η Ξάνθη, το Αγρίνιο, ο Βόλος κ.ά. μετατρέπονται σε καπνουπόλεις, καθώς η οικονομική, εργασιακή και πολεοδομική οργάνωσή τους στηρίζονται στην εκμετάλλευση και την εμπορία του καπνού.

Το έκτο πακέτο : ο καπνός ως η σπουδαιότερη καλλιέργεια της ελληνικής υπαίθρου και ως πολύτιμη πηγή εσόδων για την Ελλάδα

Ο καπνός αποτέλεσε και αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες καλλιέργειες της ελληνικής υπαίθρου. Για τη μεταποίηση των φύλλων του δημιουργήθηκε μια εύρωστη βιομηχανία και από την εποχή που φορολογήθηκε, το 1883, υπήρξε πολύτιμη πηγή εσόδων για το ελληνικό κράτος. Ως τις μέρες μας παραμένει πρώτο ή δεύτερο εξαγωγικό προιόν της χώρας μας. Ο ελληνικός καπνός χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την παρασκευή τσιγάρων και το 80% της εγχώριας παραγωγής εξάγεται. Η Ελλάδα βρίσκεται στην όγδοη θέση στον κόσμο και 2η στην Ευρώπη με παραγωγή 130.000 τόνων ετησίως.

Το έβδομο πακέτο : τύποι καπνού

Δύο είναι οι βασικοί τύποι καπνού:
1. Αμερικάνικα καπνά

Είναι 3 οι βασικοί τύποι των Αμερικάνικων καπνών.

Ο τύπος Βιρτζίνια που κάθε φυτό έχει 25 περίπου φύλλα μεγάλου μεγέθους με χρώμα κιτρινωπό που οφείλεται κυρίως στη σύσταση του εδάφους των αγρών που καλλιεργείται.

Τα καπνά τύπου Μπέρλεϋ (Burley) των οποίων τα φύλλα είναι μικρότερα από τα Βιρτζίνια και το χρώμα των φύλλων τους είναι πράσινο ανοιχτό ο βλαστός τους δε λευκοκίτρινος. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται και στην Ελλάδα.

Τέλος τα καπνά τύπου Fire-cured με τα φύλλα τους να έχουν μαύρο χρώμα , σκληρή υφή και ιδιαίτερη βαριά γεύση.

2. Ανατολικά καπνά

Καλλιεργούνται σε εδάφη ξηρά και φτωχά είναι δε ποικιλίες καπνών με μικρά και κοντά φύλλα.

Θεωρούνται αρκετά εύγευστα καπνά και πολύ καλής ποιότητας. Βρίσκονται σε καλλιέργειες στην Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Τουρκία, Συρία και αλλού.

Τα καλύτερης ποιότητας ανατολικά καπνά φύονται στις Μεσογειακές χώρες και ωριμάζουν κυρίως τις ξηρές περιόδους χωρίς πολλές βροχές.

Το όγδοο πακέτο : ποικιλίες καπνού που καλλιεργούνται στην Ελλάδα

Μέχρι πρόσφατα καλλιεργούνταν στην Ελλάδα περί τις 80 ποικιλίες, υποποικιλίες και βιότυποι καπνών. Οι κυριότερες ήταν:

1. Μπασμάς Μακεδονίας

Αρωματικός καπνός που καλλιεργείται στην Ανατολική Μακεδονία. Τα φύλλα του είναι κοντά με λεπτές νευρώσεις, αρκετά ελαστικά.

2. Μπασμάς Ξάνθης

Ο πιο αρωματικός του κόσμου, εξαιρετικής ποιότητας. Τα φύλλα του έχουν μέτριο πάχος και ερυθροκίτρινο χρώμα όταν ξεραθούν. Καλλιεργείται στη Χρυσούπολη Καβάλας στο Σιδηρόνερο Δράμας και στις περιοχές της Δυτικής Θράκης.

3. Ζίχνα

Μοιάζει με τους μπασμάδες και το άρωμα του είναι αρκετά έντονο. Καλλιεργείται στην επαρχία Φυλλίδας.

4. Ουδέτερος Μακεδονίας

Ψηλό φυτό με μεγάλα φύλλα ανοιχτού πράσινου χρώματος. Είναι καπνά φτωχά σε νικοτίνη και το άρωμα τους είναι ελάχιστο έως ανύπαρκτο. Καλλιεργούνται σε μικρή κλίμακα σε διάφορες περιοχές της Μακεδονίας.

5. Τσεμπέλια Αγρινίου

Χαμηλά φυτά με παχιά μεγάλα φύλλα χωρίς μίσχο. Το χρώμα τους είναι ανοιχτό και καλλιεργούνται κυρίως στην Αιτωλοακαρνανία, Ιωάννινα και Θεσπρωτία. Θεωρούνται τα καλλίτερα για παρασκευή τσιγάρων και καταναλώνονται αποκλειστικά εγχώρια.

6. Μπασή – Μπαγλή

Καλλιεργούνται στην περιοχή της Προσοτσάνης. Ψηλά καπνά , φύλλα με μίσχους μετρίου μεγέθους. Θεωρούνται μέτριας ποιότητας.

7. Μυρωδάτα Αγρινίου

Παρά την ονομασία τους το άρωμα των καπνών αυτών είναι φτωχό. Είναι ποτιστική ποικιλία και απαιτεί υγρό έδαφος για να αναπτυχθεί. Όταν τα φύλλα ξεραθούν τότε αποκτούν χρυσοκίτρινο χρώμα. Είναι φτωχά σε περιεκτικότητα νικοτίνης.

8. Μαχαλά

Είναι ποικιλία καπνών με πολύ λεπτά φύλλα. Το κάπνισμα τους είναι ήπιο και γλυκό ενώ δεν έχουν καθόλου άρωμα.

9. Μπέρλι

Αμερικάνικος τύπος καπνού που τελευταία καλλιεργείται ευρέως στην Ελλάδα. Ο τύπος αυτός καλλιεργείται σε πεδινά εδάφη καλά αρδευόμενα και οι στρεμματικές αποδόσεις του είναι μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες των ανατολικών τύπων.

Παλαιότερα καλλιεργούταν και ο τύπος «τουμπεκί», ο οποίος ανήκει στο είδος Nicotiana rustica. Είναι φυτό κοντόκορμο και παχύκορμο με φύλλα έμμισχα και άνθη κίτρινα. Καλλιεργείται σε μικρή κλίμακα σε δύο χωριά της περιοχής Ναυπλίου. Τα φύλλα του ξεραίνονται με ειδική τεχνική για την Παρασκευή καπνού για ναργιλέ. Είναι πλούσιο σε νικοτίνη (3-11%).

Πακέτα – μάρκες τσιγάρων με ονομασίες ελληνικών τόπων

(αλφαβητικά)

- ΕΚΛΕΚΤΑ ΑΓΡΙΝΙΟΥ